زمینه و هدف: آلاینده­های فلزات سنگین در رودخانه ها یکی از نگرانی­های جدی محیط زیستی در اکوسیستم­های آبی است و رسوبات به عنوان یک شناساگر محیطی، توانایی قابل قبولی در بیان میزان آلودگی محیط به فلزات سنگین دارند. بنابراین با هدف ارزیابی سلامت اکوسیستم آبی به بررسی آلودگی، با استفاده از شاخص های رسوب پرداختیم. مواد و روش ها: در این پژوهش از رسوبات رودخانه ی زاینده رود در 17 ایستگاه نمونه برداری شد و فلزات سرب، روی، آهن، کادمیوم، کبالت، نیکل، مس و کروم به روش هضم اسیدی و اندازه گیری با دستگاه جذب اتمی مورد بررسی قرار گرفت. همچنین شاخص های زمین انباشتگی، شاخص آلودگی نمرو و پتانسیل خطر اکولوژیکی محاسبه گردید. یافته ها: میانگین غلظت فلزات در رسوبات به ترتیب آهن92/1762، نیکل52/201، روی 07/44، کبالت 36/23، مس 67/28، سرب51/11، کروم 109/10 و کادمیوم87/0 برحسب mg/kg بدست آمد. براساس شاخصIgeo، میانگین غلظت عناصر کروم، آهن، مس، روی و سرب در تمام ایستگاه ها از میانگین پوسته زمین پایین­تر و غلظت نیکل و کادمیوم­ در تمام ایستگاه­ها بالاتر از مقدار پس زمینه، شناسایی شدند. در همه ایستگاه­ها نیز شاخص پتانسیل خطر اکولوژیکی کادمیوم نسبت به سایر عناصر، بیشتر است. نتیجه گیری: با توجه به وضعیت رسوبات رودخانه به لحاظ آلودگی به کادمیوم و خطر اکولوژیکی بسیار بالای آن و همچنین میزان نیکل، لازم است پایش رودخانه و موجودات زنده آن به منظور ارزیابی خطر سلامتی و اکولوژیکی آن، به صورت جامع و با رویکرد بررسی روند تغییرات مکانی و زمانی آلودگی فلزات سنگین در آب و رسوبات رودخانه مورد توجه قرار گیرد.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

در مطالعات انجام شده توجه کمی به مبحث ارزش اقتصادی کارکردهای حفاظت آب و خاک به وسیله اکوسیستم های مرتعی شده است. ارزش گذاری کارکردهای اکوسیستم های مرتعی شرایطی را فراهم می آورد تا از بی ارزش قلمداد کردن این اراضی جلوگیری کرد. از این رو هدف از مطالعه حاضر برآورد ارزش اقتصادی اکوسیستم مرتعی شیخ موسی در قالب ارزش حفاظت آب و خاک است. در ابتدا خدمات مورد نظر در اکوسیستم شناسایی و سپس با استفاده از روش های اقتصاد مهندسی، تورک، جاستین و PSIAC میزان آب ذخیره شده و خاک فرسایش یافته، بدست آمد. در ادامه برای برآورد ارزش اقتصادی خدمات مورد نظر از روش هزینه جایگزین استفاده شد. نتایج نشان داد ارزش خدمت حفاظت آب (از جنبه ارزش بالقوه) و ارزش حفاظت خاک توسط اکوسیستم مرتعی شیخ موسی به ترتیب بالغ بر 9570 میلیون ریال (75/234968 دلار) و 5132 میلیون ریال (3/126004 دلار) و برای هر هکتار نیز به ترتیب معادل 919600 ریال (5/22 دلار) و 6/493145 ریال (1/12 دلار) است. ارزش به دست آمده حداقل ارزشی است که برای خدمت مورد نظر محاسبه شده است. در نتیجه بهتر است مدیران و مسئولان به خدمات اکوسیستم های طبیعی و نیمه طبیعی به ویژه مراتع در حوزه حفاظت آب و خاک در راستای تهیه آب های شرب و کشاورزی پایدار اهمیت بیشتری دهند.

پریفایتون و یا بیوفیلم های پریفایتیک یکی از مهمترین جوامع زیستی به شمار می آیند که در زیستگاه های غرقاب می توان آن ها را یافت و نقش بسیار مهمی در بقای اکوسیستم دارند. پریفایتون ترکیبی از موجودات میکروسکوپی فتواتوتروف چند لایه (به طور مثال، سیانوباکترهای تک سلولی و رشته ای، دیاتومه ها و نیز جلبک های سبز میکروسکوپی) و انواع هتروتروف ( باکتری و قارچ) هستند. با توجه به نقش پریفایتون در فرآیندهای تثبیت نیتروژن و حل کردن فسفر و پتاسیم نامحلول، ﻫ ﺪ ف اﯾ ﻦ ﺗ ﺤ ﻘ ﯿ ﻖ ﺷ ﻨ ﺎ ﺳ ﺎ ﯾ ﯽ و ﺷ ﻤ ﺎ رش ﺟ ﻠ ﺒ ﮏ ﻫ ﺎ ی سه برکه فشتام، تازه سل و قلعه ورسل واقع در استان گیلان است. در این پژوهش نمونه رسوبات بستر، آب و زیست توده پریفایتون در سه برکه فشتام، تازه سل و قلعه ورسل واقع در استان گیلان مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد که در برکه قلعه ورسل شاخه های کلروفیتا، باسیلاریوفیتا و سیانوباکتریا به ترتیب با 24/26، 06/56 و 69/17 درصد فراوانی اجزای پریفایتون را تشیکل می دهند. در برکه فشتام شاخه های کلروفیتا، کاروفیتا، اگلنوزوآ، اوکروفیتا، باسیلاریوفیتا و سیانوباکتریا به ترتیب با حدود 48/38، 58/20، 72/1، 74/1، 68/19 و 52/19 درصد فراوانی اجزای پریفایتون را تشکیل می دهند. همچنین در برکه تازه سل شاخه های کلروفیتا، اگلنوزوآ، باسلاریوفیسه و سیانوباکتریا به ترتیب حدود 93/13، 56/0، 9/51 و 6/33 درصد فراوانی اجزای پریفایتون را تشکیل می دهند.

دریاچه ارومیه، بزرگترین دریاچه داخلی ایران، در سال های اخیر به علت کاهش چشمگیر سطح آب دریاچه در نتیجه تغییرات اقلیمی، فعالیت های انسانی و احداث سدهای متعدد در حوضه آبریز آن با بحران خشکی روبرو شده است. این تحقیق به منظور شناسایی علل خشک شدن دریاچه ارومیه، از داده های ماهواره ای استفاده کرده و به تحلیل عوامل انسانی و طبیعی تأثیرگذار بر کاهش سطح آب دریاچه می پردازد. تغییرات اکوسیستم و مساحت دریاچه با بهره گیری از تصاویر سنتینل (2017 و 2023) و روش NDVI مورد بررسی قرار گرفته است. بر اساس تجزیه و تحلیل داده ها مشخص شده است که اراضی ساخت وساز که در سال 2017 حدود 09/133796 هکتار بوده، در پایان دوره به 40/188779 هکتار، اراضی باغی از 88/5696 هکتار در سال 2017 به 38/6744 هکتار در سال 2023 و اراضی زراعی نیز از 07/979333 هکتار در سال 2017 به 62/1380279 هکتار در سال 2023 افزایش یافته است. همچنین میزان آب از 55/134726 هکتار در سال 2017 به 57/49401 هکتار در سال 2023 کاهش یافته است. همچنین نقشه های NDVI حوضه دریاچه ارومیه در بازة زمانی 2017 تا 2023 بیانگر این است، مقدار عددی این شاخص در سال 2017 بین 810/0 تا 018/0 و برای سال 2023 مقدار عددی بین 834/0 تا 112/0- را نشان می دهد که به علت افزایش اراضی باغی و زراعی، حجم وسیعی از آب حوضه ارومیه خشک شده است. از سوی دیگر در اطراف حوضه دریاچه ارومیه به دلیل بهره برداری از 39 سد، آب ورودی دریاچه به شدت کاهش یافته است.. نتایج نشان می دهد خشک شدن و کاهش سلامت اکوسیستم حوضه دریاچه ارومیه ناشی از سه عامل اصلی زیر است: توسعه ناپایدار بخش کشاورزی، ساخت سدهای متعدد در اطراف دریاچه برای بهره برداری از آب حوضه و تشدید تغییرات اقلیمی به همراه وقوع خشکسالی، که از جمله عوامل دیگر به شمار می روند.

فرسایش خاک به عنوان یک فرایند ژئومورفیک علاوه بر تلفات خاک، اثرات شدیدی بر تنوع زیستی خاک دارد. دینامیک تنوع زیستی خاک می تواند شاخصی برای ارزیابی میزان سازگاری اکوسیستم ها در برابر تغییرات محیطی باشد. از آنجا که اکوسیستم-های خشک و نیمه خشک نقش مهمی در انتشار کربن به اتمسفر دارند، عملکرد فرآیندهای فرسایشی می تواند شرایطی را برای توقیف کربن و متعاقباً اثرات مثبت در راستای افزایش سازگاری این اکوسیستم ها در برابر تغییرات محیطی فراهم آورد. در این مطالعه با هدف بررسی اثرات فرسایش آبی بر تنوع میکروبی خاک، نمونه های خاک از بخش های مختلف سه مخروط افکنه برای اندازه گیری فعالیت های آنزیمی، کربن زیست توده میکروبی، کربن آلی، کربن آلی ناپایدار (محلول)، توزیع اندازه ذرات خاک و رطوبت خاک برداشت شد. نتایج نشان داده است، میزان کربن آلی و نیتروژن کل در سایت های رسوبی به طور معنی داری کمتر از سایت های فرسایشی بوده است. در حالی که بیشترین میزان کربن آلی محلول و کربن زیست توده میکروبی در سایت های رسوبی دیده شده است. همچنین در مقایسه با سایت های فرسایشی، فعالیت آنزیم کاتالاز بیشترین مقدار را در نمونه های مربوط به سایت های رسوبی نشان داده است. براساس این یافته ها، معدنی شدن و تجزیه کربن آلی در سایت های فرسایشی و رسوبی به شدت مرتبط با تغییر در ویژگی های بیوژئوشیمیایی خاک است. به طوری که از مجموعه ویژگی های زیستی خاک، اثرگذاری کیفیت کرین در افزایش ارتجاع پذیری اکوسیستم ها بسیار مهم تر از کمیت کرین می باشد.

در این تحقیق گیاهان آبزی برخی از اکوسیستم های آبی مهم استان خوزستان در سال های 89-87 بررسی شد. در منطقه مورد مطالعه 50 گونه گیاهی، متعلق به 32 جنس و 24 خانواده شناسایی شدند. غالب ترین گونه های آبزی غوطه ور در این منطقه Ceratophyllum demersum،Najas marina  و Potamogeton crispus می باشند که گونه سراتوفیلوم در بیشتر کانال ها و آبگیرهای استان خوزستان وجود دارد و توده های وسیعی را در کانال های آبرسانی استخرهای پرورش ماهیان گرمابی و کشاورزی تشکیل می دهد. گونه های Typha laxmanni و Polygonum cespitosum،Phragmites australis  و Cyperus pygmaeus در حاشیه آب ها و مناطق مردابی اجتماعات وسیعی را تشکیل می دهند. خانواده Potamogetonaceae،Cyperaceae  و سپس Polygonaceae و  Juncaceae بیشترین آمار را در بین خانواده های گیاهی آبزی مورد مطالعه به خود اختصاص داده بودند. در منطقه حفاظت شده بیشه عباس آباد شهرستان دزفول، گونه های آبزی بیشترین تنوع را به خود اختصاص داده بود که جنس پوتاموژتون با 5 گونه Potamogeton crispus، P.nodosus، P.perfoliatus و P.illiniensis و  P.pectinatus بالاترین تنوع را داشت. در اکوسیستم های آبی حوزه شوش تا اهواز (ایستگاه شاوور) بیشترین تنوع مربوط به گونه Polygonum hydropiper بود. در اکوسیستم های آبی اطراف شهر اهواز (ایستگاه رودخانه کارون) بیشترین تنوع گیاهی آبزی مربوط به گیاهان بن در آب Phragmites australis بود. در تالاب شادگان بیشترین تنوع گیاهی مربوط به گونه های Cyperus pygmaeus ,Phragmites australis  و Scripus lariaceae و جنس Juncus بود. از لحاظ تعلق جغرافیای گیاهی، گونه های ایرانی- تورانی با 24 درصد بیشترین تنوع را داشت و بیشترین طیف زیستی منطقه با 13 درصد متعلق به هیدروفیت ها بود.

تنوع گونه ای یکی از سطوح تنوع زیستی است که انواع حیوانات و گیاهان مختلف را در بر می گیرد. بررسی تنوع گونه ای و تغییرات آن در سالهای مختلف می تواند راهنمایی برای شناسایی عوامل این تغییرات و سپس قدم در جهت رفع کاستی های مسایل مربوط به مدیریت حیات وحش باشد. این تحقیق به شناسایی گونه های پرندگان اکوسیستم های آبی مناطق کشف رود، دریاچه (تالاب) بزنگان، سد دوستی، رودخانه تجن و همچنین بررسی تنوع و فراوانی گونه ای و نوسانات جمعیتی این مناطق پرداخته است. بخشی از روش تحقیق توصیفی- تحلیلی و با تکیه بر منابع کتابخانه ای است. در بخشی دیگر با استفاده از نرم افزارهای Ecological Methodology همچنین Excel و  SPSSداده های آماری دوره سرشماری تجزیه و تحلیل شد. در نتیجه شاخص های تنوع گونه ای (غنا، هتروژنتی، یکنواختی) و روند تغییرات آنها همچنین نوسانات جامعه پرندگان، تغییرات در حضور تیره ها و جمعیت گونه های مختلف در مناطق مطالعاتی محاسبه گردید. بعلاوه تنوع درون زیستگاهی، بین زیستگاهی و منطقه ای (a، b، g) مربوط به این اکوسیستم ها محاسبه و با یکدیگر مقایسه شدند. شاخص تشابه موریستا برای بررسی میزان شباهت جامعه پرندگان در مناطق مورد مطالعه نیز برآورد و تحلیل شد. در منطقه کشف رود، بیشترین فراوانی پرندگان برابر با 2667 عدد پرنده با 7 گونه در سال 1385 و بیشترین فراوانی در دریاچه بزنگان 2139 عدد پرنده مربوط به 10 گونه در سال 1389 بود. در منطقه سد دوستی و رودخانه تجن، بیشترین فراوانی تعداد 4332 عدد پرنده مربوط به 36 گونه در سال 1386 مشاهده شد. بیشترین غنای گونه ای (36) و بیشترین تنوع تیره های پرندگان (15)، در منطقه سد دوستی و رودخانه تجن مشاهده شد. کمترین غنای گونه ای (3) و کمترین تنوع تیره ها (2) مربوط به منطقه کشف رود می باشد. طبق شاخص های هتروژنیتی و یکنواختی، روند کلی تغییرات تنوع گونه ای در کشف رود، ابتدا روند افزایشی و سپس کاهشی داشت. در رابطه با سد دوستی و رودخانه تجن، روند کلی افزایش تنوع طی سالهای آماری مشاهده شد. شاخص های هتروژنیتی در دریاچه بزنگان نمایانگر روند کلی افزایشی، سپس کاهشی و مجددا افزایشی بودند. شاخص های یکنواختی در دریاچه بزنگان، روند کلی کاهشی داشتند. طبق شاخص تشابه موریستا، بیشترین میزان تشابه بین کشف رود با سد دوستی و رودخانه تجن برابر با 0.86 در سال 1386 بود و کمترین میزان تشابه بین دریاچه بزنگان با رودخانه تجن و همچنین بین کشف رود با رودخانه تجن در سال 1388 و برابر با صفر بود.